Fakir Baykurt'un ilk romanı 'Yılanların Öcü'dür.
Romanda, Bayram'ın evinin önündeki köye ait arazinin Hacı Ali'ye ev yapmak için satılması, Irazca Ana ve Bayram'ınsa oraya ev yaptırmamak için verdikleri mücadele anlatılır.
Önce Cumhuriyet Gazetesi'nde tefrika olarak yayımlanır roman. Ne mi olur? Hem gazete, hem de o yıl Şavşat'ta öğretmenlik yapmakta olan Fakir Baykurt hakkında soruşturma açılır.
Suçlama ne mi?
Müstehcenlik.
Savunmalarını yaparlar. Romansa bir bilirkişi tarafından incelenir.
Savcı Müfit Birsen, takipsizlik kararı verir.
Eh, olay bitti diye düşünürsünüz bu durum da değil mi?
Hayır!
Dönemin Milli Eğitim Bakanı Tevfik İleri ile Baykurt tartışırlar. Belli ki tartışma bakanın odasında, makamında gerçekleşmiştir. Bakan, eski özel kalem müdürü Cahit Okurer'i çağırır hemen ve romanı okuyup rapor hazırlamasını ister.
Rapor hazırlanır. Bu rapora gore de, roman müstehcendir.
Ama o müstehcen roman, aynı yıl, Yunus Nadi Roman Ödülü'nü alır.
Ne mi olur?
Bakanlık, Baykurt'un öğretmenlik yapmasını sakıncalı bulur ve merkeze, Ankara'ya çağırır onu.
Katiplik kadrosuna getirilir.
1959'da romanın ilk basımı yayımlanır.
Dikkat ederseniz, 1960 ihtilalinin hemen öncesindeki yıllardır andığımız süreç.
İhtilal olur.
Ardından 1960 Anayasası…
Şu özgürlükçü Anayasa dönemi başlar.
Baykurt da yeniden öğretmenlik görevine döndürülür. Döndürülür ama Yılanların Öcü tartışması bitmez.
Devlet Tiyatroları, romanın oyunlaştırılmış halini sahneye taşıyacaktır. Provalara başlanmıştır ki, konu Senato da tartışılır. Oyunun sahnelenmesi engellenir.
Engellenir de, hani romanın sonunda Ana Irazca ne der Bayram'a:
'Yılanlar öç alıyorlar bakın!.. Yılanlar yılanken sizin gibi alçakların hakaretine dayanamadı da, siz insan olduğunuz halde bunca hakarete, bunca zulme, zillete nasıl dayanıyorsunuz, behey Bayram?'
Yılanlar öc alıyordur sanki… Kısa süre sonra, Artist Dergisi'nin yarışması sonucunda Filiz Akın ve Tanju Gürsu'nun beyazperdeye adım attığı, Tarık Dursun K.'nin yönetmenliğe, Kemal Tahir'in senaryo yazarlığına başladığı 1962'de, Yılanlarn Öcü de film olur. Metin Erksan'ın yönettiği siyah-beyaz filmde Irazca'yı Aliye Rona, Deli Bayram'ı Fikret Hakan canlandırmıştır.
Zaman zaman gündeme gelen, tartışılan edebiyat-sinema ilişkisinin başarılı örneklerinden birisi olarak değerlendirilir sinema eleştirmenlerince.
Hatta, yılın en başarılı filmi olarak görülür (*).
Görülür de…
Beyazperdedeki Yılanların Öcü de olay olur.
Sansür Kurulu, filmdeki bir çok diyalogda bazı sözlerin çıkarılmasını istemektedir. Filmin bitiş sahnesinin yeniden çekilmesini…
Çıkarılması istenen sözler arasında Irazca'nın kimi sözleri vardır:
'Yılanlar kadar olamadınız, insan öcünü bırakmamalı.'
'Önümüze çıkanın kafasını bile kırarız, bununla Hacı Ali'nin kafasına bütün kuvvetinle vuracaksın.'
Muhtar ve Hacı Ali arasındaki bir konuşmada, 'padişahın cellatları' deniyor ki, buradan 'padişahın' sözcüğünün çıkarılması istenir.
Haci Ali'nin ev için hazırladığı ve kurumaya bıraktığı kerpiçler kırılacaktır gece yarısı. Irazca, 'Askeriyenin gece talimi gibi' der. Bu konuşmadan da rahatsızdır Sansür Kurulu.
Filmin bitişi ise tamamen değiştirilmek istenir.
Olaylar savcılığa yansıtılmalıymış. Savcı, Irazca ve oğlu Bayram'ın haklarını kendi kendilerine almaya kalkışmalarını suç olduğunu duyurmalıymış. 'Muhtarın vazifesini suistimal ile adam dövdürmekten ve Hacı Ali'nin de çocuk düşmesine sebebiyet vermekten dolayı keza haklarında takibat yapılmakta olduğunun savcı tarafından belirtilmesiyle ilgili söz ve sahnelerin filme eklenmesi.' (**) istenir Sansür Kurulu'nca.
Öyle ki, gösterimin sağlanması için dönemin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'e, Çankaya Köşkü'nde özel bir gösterim bile yapılır.
Böyle çabaların ardından sağlanır filmin gösterimi. Ankara'da yapılan gala gecesinde ise Fakir Baykurt saldırıya uğrar.
***
Kısaca bu öykü hiç bitmez…
Bugün 'Yılanların Öcü' öyküsü kentlerde sürüyor…
Evet evet kentlerde…
Ne kadar da güncel bir roman 'Yılanların Öcü'!
______________________
(*) 80. Yılında Türk Sineması 1914 – 1994, Hazırlayan: Agah Özgüç, T.C. Kültür Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü Yayını, 1994 (?), Ankara.
(**) Romanın, oyunun ve sinema yapıtının yasaklarla mücadelesine ilişkin kaynak: Dr. Çetin Yetkin, 'Siyasal İktidar Sanata Karşı', Bilgi Yayınevi, Birinci Basım: Kasım 1970, Ankara.
