Cumhuriyet dönemi edebiyat tarihimizde acı acı gülünecek ne çok olay, anı, anekdot vardır. Onlardan biridir, bu dönemin şiirinden dolayı hapis yatan ilk şairi olma unvanını da taşıyan Rıfat Ilgaz'ın yaşadığı…
Bir arkadaşıyla meyhanededirler. Rıfat Ilgaz'ın adım adım sivil polislerce izlendiği dönemdir. Arkadaşıyla söyleşiyorlardır. Bir sivil polis ne konuştuklarını duymak için iki de bir yanlarına yaklaşmaktadır. Bunu ayrımsayan Rıfat Ilgaz garsonu çağırarak fazladan bir kadeh daha ister. O fazladan kadehe rakı da koyar. Arkadaşı şaşırır elbette. Bu kadeh kimin içindir? 'Bekle' der arkadaşına, 'Biraz sabret…' Az sonra o sivil polis yine masaya yaklaşır. Rıfat Ilgaz, der ki:
'Bu kadeh sizin için. İçmez misiniz?'
Sivil polisin yanıtı mı?
'Teşekkür ederim. Görev başında kullanmıyorum.'
***
Rıfat Ilgaz'ın yeryüzümüze konukluğunun yüzüncü yılında bir yazı (*) kaleme alan Engin Berk bu anekdotu anımsattıktan sonra, 'Bu trajikomik olaylar, bana hep Hababam Sınıfı'na giden yol olarak gözükür' der. İlhan Selçuk'un çıkardığı ve Rıfat Ilgaz'ın 'Stepne' takma adıyla yazdığı Dolmuş Dergisi'ninse, Hababam Sınıfı'nın doğduğu yer oldğunu anımsatır.
Doğrudur, siyasal baskıların gülmece yazarlığına taşıdığı bir addır o!
Gülmece edebiyatımızın ustası Aziz Nesin de öyle değil mi?
***
Şair ve romancı Rıfat Ilgaz'ı tanıyan azdır. Edebiyat tutkunları bilir. Ama Türkiye'de yaşayıp da 'Hababam Sınıfı'nı izlemeyen yok gibidir. Filmdeki hemen her karakter ayrı ayrı kazınmıştır belleklere de, Kel Mahmut'un yeri apayrıdır.
Münir Özkul'un oynadığı ve insana 'Bir karakter bir insana bu kadar mı uyar!' dedirten Kel Mahmut'u anımsadıktan sonra gelelim bir başka anekdota (**):
Ankara'nın basın dünyasındaki efsanelerden Kemal Bayram, Rıfat Ilgaz ve gazetcci Varlık Özmenek, meyhanede kafa çekmektedirler…
Rıfat Ilgaz, Varlık Özmenek'e sorar:
'Söyle bakalım, Kel Mahmut kimdir?'
Bu soruyu sorarken, hınzır hınzır gülümsemektedir. Yalnızca o mu, Kemal Bayram'ın yüzünde de aynı hınzır gülümseyiş vardır.
Varlık Özmenek der ki:
'Yahu kim olacak? Yazarı sensin. Senin Hababam'dan muavinin…'
Bu yanıt üzerine hınzır gülümseyişleri, gülmeye dönüşür.
Ardından Rıfat Ilgaz Varlık Özmenek'e 'Sen Kel Mahmut'u tanır mısın?' diye sorar.
Özmenek'in yanıtı şu olur:
'Yahu adamı yazmışsın; şimdi bana soruyorsun; Kel Mahmut kimdir? Belli ki sarhoşken yazmışsın, sarhoşken arıyorsun.'
Ilgaz ve Çukurkavaklı, kahkahalar atarak derler ki:
'Babandır, baban!.. Kel Mahmut ba-ban-dır!'
***
Rıfat Ilgaz'ın 'Hababam Sınıfı'ndaki Kel Mahmut'un esini, Varlık Özmenek'in babası Hamit Özmenek'miş…
Varlık Özmenek, şunları yazmış bu konuda:
'1950'de Köy Enstitüleri kapatılırken, Rıfat Ilgaz da çok sevdiği öğretmenliği bırakarak gazeteciliğe başladı. Sakıncalı olduğundan gazeteler ve dergiler imzalarına pek yer vermediler. 1952-1960'da Tan gazetesinde dizgici, düzeltmen ve röportaj yazarı olarak çalıştı. Ellili yılların başında Kemal Bayram Çukurkavaklı'yla tanıştı. Daha sonra Yenigün gazetesinde patronu olacak Kemal Bayram, Köy Enstitüsü mezunuydu. O yıllarda ikisi de aynı gazetelerde düzeltmenlik yapıyordu. Sık sık yapılan sohbetlerde Rıfat Ilgaz hep çok heyecanla izlediği Köy Enstitülerini Kemal Bayram'dan dinledi. Kemal Bayram da O'na en çok yarı sert, yarı yufka yürekli, çocukların çok sevdiği müdür muavini Kel Hamit'i anlattı. Yani (Kel Mahmut) Hababam'ın muavini, Hamit Özmenek'te hayat buldu.'
Ayrıca belirtmeli, 'mahmut' sözcüğü de 'hamit'ten gelirmiş. 'Övülmüş, övülmeye değer' anlamı taşıyormuş.
***
Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı'nın düzenlediği Dicle Köy Enstiüsü'nün kurucusu Nazif Evren'i andığımız bir etkinlikte (7 Şubat 2015) kendisinden de dinlemiştim bu anekdotu…
Programda 'Çifteler Köy Enstitüsü'nün Çocukları' olarak konuşmaya çağrılmışlar arasındaydı… Umut İnan ve Deniz Oymak'la birlikte…
Bazı kaynaklarda Rıfat Ilgaz'ın Kel Mahmut tipini yaratırken esinlendiği öğretmen olarak başka adlar da gösteriliyor da…
Bende de böyle bir anı var işte…
Ankara'nın basın yaşamında önemli bir ad olan sevgili Varlık Abi'mizi sonsuza uğurlarken bunları paylaşayım istedim.
______________________
(*) Engin Berk, 'Rıfat Ilgaz: Ne yaparsan yap bu toprağın şairi olmaktan kurtulamazsın', Sincan İstasyonu Dergisi, Mayıs 2011, Sayı: 45.
(**) Hüseyin Erkan, 'Memleketimden İnsan Manzaraları 39, Hababam Sınıfı'nın Kel Mahmut'u Köy Enstitüsü Öğretmeni Hamit Özmenek miydi?', 'Haftada Bir' köşesi, Önder Gazetesi, 7 Aralık, 2015.
