Ekim ayı meme kanseri farkındalık ayı. Prof. Dr. Özlem Sönmez ile kanserde yapay zekanın rolünü, meme kanseri, rahim ağzı kanserine neden olan HPV virüsünü ve bu virüse karşı geliştirilen HPV aşısını konuştuk. Sönmez, yapay zekanın rolüne ilişkin “Biz de tanıda ve tedavide yapay zekayı kullanıyoruz ve destekliyoruz. Kullanmak da lazım ama siz sadece tek bir raporunuzu, tek bir anlık görüntünüzü yapay zekaya yüklerseniz panik atak yaşarsınız. Olmayacak şeyler düşünürsünüz. Dolayısıyla bunu hasta olarak yapmayın, hekimlerinize başvurun. Yapay zeka bugün için kullanılıyor ama büyük oranda geçerli değil, yeterli de değil.” dedi.
Sönmez, meme kanseri ve rahim ağzı kanserine karşı bilinçli olmak gerektiğini ifade ederek, “Meme kanseri bilinci gelişti ama yine de buradan tekrar söylemek istiyorum kadınlar mamografilerini ihmal etmesin. Bunun yanında rahim ağzı kanseri ve HPV farkındalığının gelişmesi önemli. Çünkü rahim ağzı kanserini HPV aşıları ile tamamen yok etmeniz mümkün. Aşı ile kanser adını hiç anmamanız mümkün. O yüzden aşı gerçekten çok önemli.” diye konuştu.
Yapay zekanın günlük hayatımızdaki etkisi giderek artıyor. İnsanlar artık sağlık sorunlarını, kan tahlil sonuçlarını dahi yapay zekaya sormaya başladı. Bu durumun artıları ve doğabilecek riskleri hakkında bir değerlendirme yapar mısınız?
ChatGPT'nin kurucusu OpenAI da açıkladı; ChatGPT'yi biz sağlık danışmanlığı için oluşturmadık, bunun için geliştirmedik diye. Siz ne verirseniz, bu tip yapay zekalar size onu verir. Dolayısıyla biz de evet tanıda ve tedavide yapay zekayı kullanıyoruz ve destekliyoruz. Kullanmak da lazım ama siz sadece tek bir raporunuzu, tek bir anlık görüntünüzü yüklerseniz panik atak yaşarsınız. Olmayacak şeyler düşünürsünüz. Dolayısıyla hastalar bunu yapmasın, hekimlerine başvursun. Bugün için bu geçerli değil, yeterli de değil. İleriki zamanlarda belki olur mu olmaz mı bilmiyoruz ama bunun bir hekim süzgecinden geçmesi lazım. Yani biz soruyoruz hastaya, hangi tahliller yapılmış, hangi ilaçları ne kadar süreyle kullanmış ve buna hasta ne derecede cevap vermiş, bunlar çok önemli. Siz son tahlilinizi gösterirseniz bu işe yaramaz. Özellikle tedavi alan, yani akıllı ilaçlarla tedavi alan hastalardan bahsediyorum. Çünkü akıllı ilaç tedavilerinde günümüzde birkaç tane lezyonda büyüme varsa, biz oraya lokal tedavi yapıp, aynı ilaca devam ediyoruz. Fakat siz bunu ChatGPT'ye sorarsanız ya da tek bir görüntüyü başka bir yere sorarsanız o zaman o diyecek ki size “ilaç değiştirilsin.” Bu böyle olmaz. Yani bu doktorunuzun süzgecinden geçmeden kullanılmaz. Bu önemli bir konu. Yapay zekaya karşı olduğum da anlaşılmasın, kesinlikle biz de kullanıyoruz, kullanılması da lazım.
Siz hangi yapay zeka araçlarını kullanıyorsunuz?
Değişiyor farklı farklı araç kullanabiliyoruz. Bunlar tabii ki tamamen karar verme merci değil. Çünkü o bir veri tabanını kullanıyor. Sizin verdiklerinizi bir veri tabanından çekiyor. O size özel bir şey olmuyor. Dünya genelinden elinde ne varsa onu size sunuyor. Dolayısıyla özellikle kanser tedavisinde sizin hastalığınız, sizin parmak iziniz gibidir. Ben bir hasta gelince anlatıyorum. İşte şu evreye göre ve kişiye göre, kişinin tedavisi T evresi, lenf nodu, metastaza göre yapıyoruz. Bunun yanında moleküler alt tipleri var. 100 tane meme kanseri gelse hepsinin ayrı ayrı tedavilerini planlıyoruz. Yani bunu aslında kişinin öğrenmesi de gerekmiyor. Söylememin tek sebebi, hastanın tedavisinin hastaya özel olması. Parmak izi gibidir. O yüzden eşten, dosttan, akrabalardan, başka hastalıklarla kendi hastalığını kıyaslamasın hastalar. “Sen bunu alıyorsun, ben bunu alıyorum. Sen niye bunu alıyorsun? Hani sen de meme kanserisin, ben de meme kanseriyim. Seninki uzun, hani seninki daha erken evreydi, niye kemoterapi alıyorsun?” Bu bizim verdiğimiz tedaviler, kemoterapi verip vermememiz, bunlar tamamen hastalığın, hastanın hastalığının evresine, moleküler özelliklerine ve hastanın performansına, hastanın yandaş özelliklerine göre düzenleniyor. Yani herkesin tedavisi bireysel düzenleniyor.
Hastalar size geldiğinde, farklı bir şey söylediğinizde, “Ama işte yapay zeka böyle dedi” diye itiraz geliştiren oluyor mu?
Tabii kesinlikle oluyor. Eskiden google'dan bakıp konuşurlardı. Ondan sonra komşulardan deniyor. Amcaoğlu, amcakızı, işte neyse onlardan deniyor. Tabii ki karşı argüman oluyor. Bizim bunu sabırla anlatıyor olmamız gerekiyor. Yani karşı argümansız gelen çok nadir oluyor.
Kanserde bireysel yani kişiye özel tedaviler, bunlara ulaşmak ne derece kolay? Kemoterapi mi, akıllı ilaç mı? Soruları kafa karıştırıyor buna yönelik neler söylersiniz?
Biz kemoterapiyi de kişiye özel, yani kişinin özelliklerine göre dozluyoruz, süresini veriyoruz. Akıllı ilaçları da hastanın moleküler yapısına ve hastalığına göre veriyoruz. Tümörden çıkardığımız, tümörün molekül yapısına göre veriliyor ve hastalığın yaygınlığına göre ayarlanıyor. O yüzden illa bir akıllı ilaç alacağım tutkusu olmaması lazım insanlarda. O tamamen uygun değilse verilmez. Bazısında da gerek yoktur..
Ana tedavi olarak, hala kemoterapi çok kıymetli sanırım ne dersiniz?
Evet, ana tedavi olarak kemoterapiyi kullanıyoruz ama akıllı ilaçların bize verdiği en önemli şey, evre 4 dediğimiz hastalıklardan, böyle eskiden sağ kalımları 1 yılın altında gösterilen hastalıklardan şimdi öngöremeyeceğiniz hatta hayal bile edemeyeceğimiz uzun sağ kalımlar ve normal yaşamlar görüyoruz ve tümörsüz bir yaşam sağlayabiliyoruz. Evre 4 tanısına bugün için tamamen bitti diyemiyoruz. Fakat eskiye göre çok yol kat ettik. Bir şeker hastalığı gibi, bir tansiyon hastalığı gibi kontrol altında tutabiliyoruz.
Toplumda meme kanseri bilinci ve farkındalığı ne durumda?
Meme kanseri bilinci gelişti ama yine de buradan tekrar söylemek istiyorum. Kadınlar mamografilerini ihmal etmesin. Sağlık Bakanlığı, kanserle mücadeleyi bireysel bir sorun değil, toplum sağlığı politikası olarak görüyor. Bu kapsamda yürütülen ulusal farkındalık programlarıyla, erken tanı ve tarama hizmetlerine erişim ülke genelinde kolaylaştırılıyor.
KETEM’LERLE ÜCRETSİZ TARAMA HER YERDE
Bakanlığın öncülüğünde Türkiye’nin dört bir yanında hizmet veren KETEM (Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri), vatandaşlara tamamen ücretsiz kanser taraması ve erken tanı hizmeti sunuyor. Bu sayede “özel hastaneler pahalı” ya da “devlet hastanesinde sıra bulamıyorum” gibi gerekçeler artık geçerliliğini yitiriyor.
SİVİL TOPLUM VE SAĞLIK SEKTÖRÜ EL ELE
Çok sayıda sivil toplum kuruluşu ve sağlık sektörü temsilcisi, farkındalığı artırmak için gönüllü çalışmalar yürütüyor. Amaç, toplumda erken tanının önemini anlatmak ve düzenli kontrolleri teşvik etmek.
ERKEN TANI HAYAT KURTARIR
Uzmanlar bir kez daha vurguluyor: Erken tanı hayat kurtarır. Kanseri erken evrede yakaladığımızda, yüzde 95’in üzerinde başarı oranıyla tamamen yaşamımızdan çıkarabilmemiz mümkün. Bunun yanında rahim ağzı kanseri ve HPV farkındalığının gelişmesi önemli. Çünkü rahim ağzı kanserini aşı ile tamamen yok etmeniz mümkün. Hiç mücadele, hiç kanser adını almamanız mümkün. O yüzden gerçekten çok önemli.
HPV virüsüne karşı aşılar ne kadar etkili?
15 yaşa kadar tüm gençlerimizi (erkek-kız hepsi) aşılamaya çalışmamız lazım. Düzenli kontrollerle, rahim ağzı kanserinin öncül lezyonlarını yok etmeniz mümkün. Kanserden korunmak için somut bir aracımız var elimizde, o da aşı.
Genel olarak söylenen HPV aşısı her yaşta yaptırılabilir, her yaşta insanı korur. Mesela, 50 yaşının üzerindeki bir kişi HPV aşısı yaptırmalı mı?
Aslında Gardasil 9’lu aşı için 49 yaşa kadar deniyor. Koruyor deniyor ama bununla tabii ki karşılaşmadan yaptırmak çok daha iyi olur. Çoğu HPV virüsü zaten vücut tarafından yok ediliyor. HPV virüsünün çok fazla alt grubu var. Vücut tarafından yok edilenleri de var ama bazı gruplar, bazı numaralar; 16, 18, 20 gibi numaralar var, bu nadir versiyonları inatçı seyrederek, kansere neden olabiliyor. Ama bunları da gerçekten yok etmek mümkün. Bununla birlikte HPV konusunda aşı karşıtları var ve biz de bu virüsün tamamen ortadan kaldırabilmenin mümkünlüğünü vurgulamaya çalışıyoruz. Hep soruluyor ya, yani ben kanserden nasıl kurtulacağım, kanserden nasıl korunacağım? Korunacağın bir kanser var. Olmamanı sağlayacak bir aşı da var ve yöntem de var.
