Telkari sanatının detaylarını ve inceliklerini Başkent'e anlatan Artuklu Tellkari'nin sahibi Metin Demir, telkarinin büyük bir emek istediğini belirterek, bu sanatla yapılan takıların el emeği göz nuru eserler olduğuna dikkat çekti. www.artuklutelkari.com adlı internet sitesi üzerinden de satışlar yapan Demir, 'Devletten isteğimiz bu işin temelini oluşturan örücü kadın ve telkari ustalarımıza bu işin devamlılığını sürdürebilmek için en yüksek düzeyde imkan sağlanmasıdır. İnsanlarımızdan da ricamız el emeğini küçümsemeyip biçilen değeri çok görmemeleridir.' diye konuştu.
• Gümüşün sanata dönüştüğü telkari nedir anlatır mısınız?
'Gümüş tel işleme sanatı'' anlamına gelen 'telkari', ince tel haline dönüştürülen gümüşün maharetli ustaların ellerinde şekil bulan, el işçiliğine dayalı bir sanattır. Geçmişi 5 bin yıl öncesine kadar dayanan altının gizemli yolculuğu, kuyum ustalarının hünerli ellerinde şekil bulan el sanatlarıyla hayat buluyor. Bu kuyumculuk sanatlarından biri de telkari, deyim yerindeyse saç teli inceliğindeki altın ve gümüş tellerle yapılan el dokumasına telkari sanatı deniyor. Bir başka deyişle gümüşün nakış nakış işlenmesidir.
• Büyük bir emek isteyen ve gümüşün süslenmesi sanatı anlamına gelen telkari ile neler yapılır?
El emeği göz nuru ile işlenen bu sanat daha çok takı ve aksesuarlarda kullanılır. Kadınlar için tam bir zerafet ve güzellik abidesi olan bu takılar çok tercih edilir. Kadınlar için kolye, küpe, bileklik, broş, yüzük, halhal, künye yapılırken; erkekler için künye, bileklik, yüzük ve tespihlerde de bu sanat kullanılır. Biblo ve aksesuarlarda da bu sanatı kullanabiliyoruz. Tepsiler, kemerler, silah ve bıçak kabzalarında, mücevher kutusu, fotoğraf çerçeveleri, anahtarlık, kibritlik, vazo, gondol, şekerlik, masa üstü isimliklerde ve pek çok eşya üzerinde telkari sanatı kullanılır.
EN ZOR AŞAMA
• Telkari yapım aşamalarının en zoru hangisidir?
Modelin iskeletinde motif tamamlandıktan sonra iç tarafında kalan boşlukların doldurulup çeşitli şekiller verilmesi ince ustalık isteyen zor bir işlemdir.
• Telkari sanatçılığı ne durumda gereken önem veriliyor mu?
Her emek isteyen sanat gibi tel işleme sanatı da günümüz şartlarında; sanayi ve teknolojinin gelişmesi nedeni ile yeni nesil tarafından ilgi görmüyor.
• Siz tüm Türkiye ve Türkiye dışına da ürünler gönderiyorsunuz. İnsanların telkari tarzı gümüşe ilgisi nasıl?
Telkari gümüş yıllardan beri gördüğü ilgiyi kaybetmeden ve insan yaşamı sürdükçe devamlılığı olacak bir sanat. Bizim ürünlerimiz ağırlık olarak yöresel ve altın kaplama olduğu için son zamanlarda altın fiyatlarının yükselmesi ile daha çok ilgi görmeye başladı. Dünya genelinde de kadınların takılara olan ilgisi hiç bitmeyeceğini düşünecek olursak bu mesleğe ve sanata olan ilgi de hiçbir zaman son bulmayacaktır.
• Bir telkari ustası ve firması olarak halktan devletten talepleriniz nedir?
Devletten isteğimiz bu işin temelini oluşturan örücü kadın ve telkari ustalarımıza bu işin devamlılığını sürdürebilmesi için en yüksek düzeyde imkan sağlanmasıdır. İnsanlarımızdan da ricamız el emeğini küçümsemeyip biçilen değeri çok görmemeleridir.
TELKARİNİN YOLCULUĞU
• Telkari yapım aşamaları nelerdir?
Tel Çekme: Külçe ve küçük toplar halindeki gümüş veya hurda gümüşler potada eritilerek ince çubuklar halinde dökülür. Daha sonra bu çubuklar silindirlerden ve haddelerden (hadde adı verilen bir araçtan) geçirilerek istenilen inceliğe getirilir.
Model Hazırlama: Yapılacak ürün önce ana hatlarıyla bir kağıt üzerine çizilir. Ürünün ana iskeletini oluşturacak parça esas alınarak hangi kısımlarında kaç mikron kalınlığında tel kullanılacağı, iç kısmının ne şekilde, hangi desenlerle doldurulacağı belirlenir ve taslak üzerine çizilir.
Tavlama: Haddelerden çekilen ve bükülen gümüş süratle sertleşir ve işlemede büyük kolaylık sağlayan yumuşaklığını kaybeder. Bu tellerin yumuşaklıklarını tekrar kazanmaları için bir tabaka üzerinde ısıtılarak tavlanmaları gerekir. Tellerin çekilmeleri ve ürüne işlenmeleri sırasında tavlama işlemi sık sık yapılır.
Kesim: Herhangi bir ürün yapılacağı zaman gerekli bütün teller taslak üzerinde belirlenen kalınlık ve uzunluklara göre kesilerek hazırlanır.
Şekil Verme: Ürünü oluşturan ana iskeletin kesilmiş ve yassılaştırılmış parçaları çizilmiş olan taslak üzerine konularak şekillendirilir ve belirli yerlerinden kaynakla birleştirilir. Sonra ince teller yerleştirilerek iskelet tamamlanır. İskeletin içerisindeki boşluklar işin tekniğine göre daha ince tellerle doldurulur ve sıkıştırılır, gerekli yerlerden kaynakla birleştirilir. Bu şekilde içleri doldurularak hazırlanmış parçaların her birine bükülerek ya da çukurlaştırılarak son şekil verilir ve parçalar ara bağlantılarla birleştirilerek bir araya getirilir.
İskeletin küçük parçacıklarla doldurulması: Telkaride bir ürünü oluştururken ana parçaların dışında bu ana parçaları birleştirmede ve süslemede çeşitli parçacıklar kullanılır. Örneğin 'geverse' adı verilen minik küreler yapılırken matkap yardımı ile bir çivi üzerine sarılan ince teller makasla kesilir ve küçük halkalar elde edilir. Bu halkalar bir kömür parçası üzerinde ısıtılıp eritilerek minik toplar haline getirildikten sonra iki ağaç blok arasında sıkıştırılıp döndürülerek yuvarlaklaştırılır. Böylece 1-2 milimetre çapında içi dolu kürecikler elde edilir. Daha büyük küre ve topları yaparken gümüş plaka önce presle değişik çaplarda daireler halinde kesilir.
Birleştirme ve kaynak: Telkari tekniği ile yapılan her ürünün tamamı telden yapılır. Bunun için bir ürün binlerce parçadan bükülerek ve birleştirilerek oluşturulur. Bu yüzden bu teknikte kaynak önemli bir yer tutar. Kaynak materyali olarak gümüş pirinç karışımı bir alaşım kullanılır.
Ağartma: Bütün parçaları birleştirilmiş bir ürün son şeklini aldığı zaman ısıtma, kaynak ve diğer işlemler nedeniyle kirlenmiş, kararmış ve oksitlenmiş durumdadır. Ürünün doğal parlak rengini alabilmesi için ağartma işlemi uygulanmaktadır. Bu uygulamada bütün ürünler bir bakır kap içine konulur ve üzerlerine nitrik asitli su ilave edilir. Ürünler doğal renklerini alıncaya kadar birkaç dakika süreyle kaynatılır. Daha sonra bol su ile durulanır ve kurutulur.
Son İşlemler: Ağartılan ürünler deterjanlı su ile tekrar yıkanır ve ince telli bir fırça ile iyice fırçalanır. Yüzeydeki fazlalıklar ve kaynak artıkları temizlenir; ürünlerin yüzeyi düz bir çelik parçası ile parlatılır.
