Uğur DUYAN / Baskentgazete.com.tr
Melih Gökçek'ten boşalan Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı için Ankara İl Meclis'inde seçim yapılacak seçimle başkentin yeni başkanı seçilecek. Başkent Gazetesi olarak biz de Gökçek öncesinde görev yapan Belediye Başkanlarını hatırlamak istedik.
1923'ün Ekim ayının 13'üncü günü başkent ilan edilen Ankara, yeni rejime giden yolda son hamlelerden biriydi. 16 gün sonra 29 Ekim'de Cumhuriyet ilan edildi. Böylece, Ankara yeni Cumhuriyet'in başkenti oldu. Cumhuriyet'in ilanından önce Ankara'da valilik ve şehreminilik (şehrinin emanet edildiği kişi) yani bugünkü dille belediye hizmetleri tek bir kişideydi. İki göreve de İstanbul'dan atanan vali bakardı. Cumhuriyet'in ilanından sonra da bu düzen değişmedi. Tek Parti yıllarında da Demokrat Parti döneminde de Ankara Valisi hem kendi görevini hem de şehreminiliği yürütmeye devam etti. 1961'de kabul edilen yeni anayasa ile belediye hizmetleri valilik bünyesinden ayrıldı. Bu tarihten sonra Ankara'da yerel yöneticiler seçimle işbaşına geldi.
Ankara Şehremaneti
16 Şubat 1924 tarihinde 417 sayılı yasa ile Ankara Şehremaneti kuruldu. Şehremaneti Yasası, 1930 yılında çıkarılan 1580 sayılı yasa ile yürürlükten kaldırılınca Ankara Belediyesi de kurulmuş oldu. Bu dönemde kentin ilk şehremini Kütükçü Ali Bey idi. Asaf Bey adı ile Ankara'nın hafızasında yerini alan Süleyman Asaf İlbay, Ankara'da kentin nazım ve imar planlarına olan ilgisiyle de tanınırdı. 1929'da Ankara Valiliğine atanan Nevzat Tandoğan intihar edeceği 9 Temmuz 1946'ya kadar tam 17 yıl bu görevini sürdürdü.
'Sandalyesiz bir bakan': Vali Tandoğan
2015 yılında adı 'Anadolu' olarak değiştirilen Tandoğan Meydanı'na adını veren ünlü Vali Nevzat Bey, Tek Parti döneminin Ankara ile özdeşleşen isimlerindendi. 1894'de İstanbul'da dünyaya gelen Tandoğan, İstanbul Hukuk Mektebi'nden mezun olduktan kısa bir süre öğretmenlik yapar. Çeşitli kademlerde memurluk görevlerini sürdüren Tandoğan, kısa zamanda bürokrasi de çok yol alır. 1929'da Ankara'ya vali olarak tayin edilir. Ankara Valiliği sırasında, ''Sandalyesiz bir bakan kadar nüfuzlu ve güçlü" olarak tanımlanan Tandoğan, Başkent'in 'asayiş bekçisi' olarak karşımıza çıkan tarihi bir figürdür. Atatürk Bulvarı'na uygun kıyafetle girmeyen köylüleri, yani takım elbise ya da en azından kravat, gömlek, şapka gibi Batılı tarzda giyinmeyen herkesi zorla bölgeden uzaklaştıran ve cezalandıran Tandoğan, Ankara halkı için bir korku unsurudur.
'Ulan öküz Anadolulu'
Yazar Sabahattin Ali'yi darp eden aşrı sağcı Osman Yüksel Serdengeçti tutuklanıp huzuruna getirildiğinde söylediği iddia edilen şu sözler onun devletçi ve korumacı vasfını özetler: "Ulan öküz Anadolulu; sizin milliyetçilikle, komünizm ile ne işiniz var? Milliyetçilik lazımsa bunu biz yaparız. Komünizm gerekirse onu da biz getiririz. Sizin iki vazifeniz var: birincisi çiftçilik yapıp mahsul yetiştirmek. İkincisi askere çağırdığımızda askere gelmek"
Demokrat parti dönemi
1946'da intihar eden Tandoğan'dan 4 yıl sonra, 1950'de, 27 yıllık CHP iktidarı sona erer. 10 yıllık Demokrat Parti iktidarında, Ankara'da İçişleri Bakanlığınca atan valiler belediye başkanlığı görevini sürdürür.
Seçimle iş başına gelen ilk başkan
Halil Sezai Erkut, 1963'te ilk kez Ankara'da seçimle göreve gelen bir belediye başkanı olarak işbaşı yapar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi mezunu olan Erkut, Ankara Kadastro Kâtipliğinde memurluğa başlar çeşitli devlet kurumlarına çeşitli kademelerde bürokrat olarak çalışır. Milletvekili ve 1960 Kurucu Meclisi'nde temsilcilik de yapar. 1963 seçimlerinde CHP'den Ankara Belediye Başkanlığına aday olan Erkut, Başkent'in seçimle iş başına gelen ilk başkanı olarak görevi 1969'a kadar sürdürür. 1988'de vefat eder.
Efsanevi başkan: Vedat Dalokay
1968 Yerel Seçimleri'ne Süleyman Demirel'in Adalet Partisi damga vurur. Ankara'da yönetim CHP'den AP'ye geçer. Yeni belediye başkanı Ekrem Barlas olur. 12 Mart 1971 Müdahalesi nedeniyle yerel seçimler 1973 yılına kalır. Ecevit'in yükselişe geçtiği Demirel'in tek başına iktidar olmaktan oldukça uzaklaştığı genel seçimlerden 2 ay sonra gerçekleşen yerel seçimlerde CHP, özellikle üç büyük kentte oy patlaması yaşar. İstanbul'da Ahmet İsvan, yüzde 63; Ankara'da Vedat Dalokay, yüzde 62 ile seçimi kazanır. Dalokay, Ankara'nın tarihindeki en yüksek oyu alan ve tek mimar olan belediye başkanıdır. 1949 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi'ni bitiren Dalokay, 1951-1952 yılları arasında Paris'teki Sorbonne Şehircilik Enstitüsü'nde lisansüstü çalışması yaptı. 1954 yılında Ankara'da kendi mimarlık atölyesini kurdu. 1964-1968 yılları arasında Ankara Mimarlar Odası şube başkanlığı ve Mimarlar Odası genel sekreterliği yaptı.
'Göbekçi Dalokay'
Ankara'nın ulaşımını kavşaklar yoluyla düzenlemesi nedeniyle kendisine "Göbekçi Dalokay" denildi. Sıhhiye'deki "Hitit Güneşi Anıtı ve Lozan Meydanı" Dalokay'ın başkanlık döneminde yapıldı. Altınpark, Abdi İpekçi, Kuğulu ve Seğmenler Parkları onun başkanlığı döneminde yapıldı; Batıkent projesi hazırlandı. Dalokay, Belediye başkanlığını 1977 yılında yüzde 52 oyla seçilen Ali Dinçer'e bıraktı. Siyaset ve yönetimde tekrar etkin bir görev almadı. 21 Mart 1991'de Kırıkkale yakınlarında geçirdiği trafik kazasında eşi Ayça Dalokay (44) ve oğlu Barış Dalokay (17) ile birlikte hayatını kaybetti.
Belediye'den Büyükşehir'e
1977'de CHP'den aday olan Ali Dinçer, Vedat Dalokay'ın yerine başkan olur. 3 yıl sonra 1980 Askeri Darbesi ile görevden alınır. 1980-84 arasında tıpkı 1960-63 arasında olduğu gibi Ankara'nın yönetimi, askerlerin elindedir. 1984'deki yerel seçimleri, bir sene önceki genel seçimleri de kazanan ANAP alır. Bu seçimlerin iki yönden önemi vardır. İlkin Ankara'da ve tüm ülkede dört sene sonra ilk kez seçimle iş başına gelen bir belediye başkanları görev yapar. İkincisi; Ankara, İstanbul ve İzmir, Büyükşehir Yasası ile Büyükşehir olur. 1984'de seçimleri kazanan Mehmet Altınsoy ise Ankara Büyükşehir Belediyesi'nin ilk başkanı olarak 89'a kadar beş yıl görev yapar.
Gökçek'ten önceki son başkan
1989'da yapılan yerel seçimlerde ANAP'ın oyları düşerken SHP'nin oyları yükselir ve üç büyük şehir de sosyal demokratların yönetimine geçer. Bu seçim ile işbaşına gelen Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Murat Karayalçın, 1993 yılına kadar görevi sürdürür. 1993 yılında Erdal İnönü'nün yerine SHP'nin Genel Başkanlığı'na seçilince görevinden istifa eder. 1994 seçimlerine kadar Ankara'nın Gökçek'ten önceki son başkanı ise, Karayalçın'ın yerine il meclisinin seçtiği Vedat Aydın olur.
Ankara'nın 27 başkanı
Ankara'da Büyükşehir Belediye Başkanlığı koltuğuna bugüne kadar 27 isim oturdu. Bu isimlerden sadece 8'i seçim yolu ile göreve geldi. Diğer 19 başkan ise ya İçişleri Bakanlığınca vali olarak atandı ya da 60 ve 80 Darbeleri ile atan asker valilerdi. İşte Ankara'nın başkanları…
1923-1960 Ankara Valileri Dönemi: Kütükçü Ali Bey, Mehmet Vehbi Demirel, Mehmet Ali Bey, Ali Haydar Yuluğ, Asaf Bey, Nevzat Tandoğan, Osman Sabri Adal, İzzettin Çağpar, Ragıp Tüzün, Fuat Börekçi, Mehmet Atıf Benderlioğlu, Kemal Aygün, Orhan Eren, Abdullah Dilaver Argun. 1960-63 Askerî Dönem: İrfan Baştuğ, İhsan Orgun, Nuri Teoman, Enver Kuray. 1963-1980 Belediye Başkanları Dönemi: Halil Sezai Erkut, Ekrem Barlas, Vedat Dalokay, Ali Dinçer. 1980-1984 Askeri Dönem: Süleyman Önder. Büyükşehir Belediye Başkanları Dönemi: Mehmet Altınsoy, Murat Karayalçın, Vedat Aydın, Melih Gökçek
Bol ödüllü mimar başkan
1973-77 arasında Ankara Belediye Başkanı olan Vedat Dalokay, birçok proje yarışmasında ödüller almış bir mimardır. Bu yarışmalar: İslamabad Kral Faysal Camii (Pakistan, 1970), Cidde İslam Kalkınma Bankası Genel Merkezi (Suudi Arabistan, 1980), Başbakanlık Kompleksi (Pakistan, 1984), İstanbul Taksim Alanı (1987), Pakistan Ulusal Anıtı (1977) proje yarışmalarında birincilik kazandı. Ankara Kocatepe Camii için yaptığı projenin gerçekleştirilmesi ise mümkün olmadı. Bu yapının temelleri dahi atılmışken, geleneksel cami imgesine ters düştüğünü iddia edenlerin baskısıyla uygulanmadı; yapı değiştirilerek Osmanlı camisi özelliklerini taşıyan bugünkü camii inşa edildi. Kabuk Kubbe sistemi ayakta durmayacağı için temelleri atılmış olmasına rağmen proje iptal edildi. ODTÜ'de yapılan çalışmalar sonucu hazırlanan 35 sayfalık raporda kubbenin ayakta duramayacağı belirtildi. Bunun üzerine Almanya'dan getirtilen kabuk konusunda çalışmaları olan uzman da bu raporu doğruladı ve kendi ifadesiyle "yapımında 1cm bile hata olsa kubbe çöker" dedi. Bunun üzerine kubbenin yapımını üstlenmesi istenildi, fakat durumunun müsait olmadığı gerekçesiyle kabul etmedi.
Gökçek'in değişmez rakibi Karayalçın
Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat-Maliye Bölümünden 1968 yılında mezun olan Murat Karayalçın'ın siyasi hayatı Gökçek'e rakip olarak girdiği üç seçimi de kaybetti. Karayalçın ve Gökçek'in kaderi ne ilginçtir 1960'ların ikinci yarısında üniversitede kesişti.
Gökçek ile aynı siyasi çizgideydi
Siyasal Bilgiler Fakültesi'ndeki öğrencilik yıllarında sağ öğrencilerin kurduğu Hür Düşünce Kulübü'nde yer almış olan Karayalçın'ın üyesi olduğu Kulübün ikinci başkanı Melih Gökçek'ti.
Gökçek'e üç kez rakip oldu
18 Nisan 1999 yerel seçimlerinde CHP'den Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı'na adaylığını koydu fakat kazanamadı. 2004 Yerel Seçimleri'nde Sosyaldemokrat Halk Partisi'nden Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığına tekrar aday oldu ancak kazanamadı. 2009 Yerel Seçimleri'nde CHP'den Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığına aday oldu; ancak seçimleri kazanamadı.
