'Bilinçli zeka' ya da'yapay zeka'nın gerçekleştirilebilir olup olmadığı tartışması 'idealizm / materyalizm' ya da 'determinizm / volontarizm' tartışmasıyla yakından ilgilidir...
Yani bu tartışmanın içine mutlaka felsefe karışmak zorundadır...
Ve bu tartışmanın modern felsefedeki kökleri felsefenin 'kurucu babalar'ından biri olan Descartes'e kadar uzanmaktadır.
***
XVI. yüzyılın sonu ile XVII. yüzyılın ortaları arasında yaşayan Descartes, 'düşünen varlık' olarak gördüğü insanın iki ana bileşenden oluştuğunu düşünüyordu: 'fiziksel töz' ve 'zihinsel töz'...
Descartes, insanın fiziksel tözünün maddi olduğunu ve deterministik bir biçimde çalıştığını...
Zihni belirleyen ve temel özelliği 'düşünmek' olan tözün ise maddi olmadığını ve bilimsel kavramlarla açıklanamayacağını savunmuştu.
***
Bu tartışmanın 'yapay zeka' ile ilişkisine gelirsek...
Eğer insanın 'düşünme etkinliği' maddi olmayan ve bilimsel kavramlar ve terimlerle açıklanamayacak 'metafizik' bir 'töz'den kaynaklanıyorsa, açıktır ki bu süreçlerin yapay bir bilgisayar tarafından gerçekleştirilmesi düşünülemez...
Başka bir deyişle, bilgisayarlar insanın elinin uzantısı olan diğer aletler gibi bir alet olmanın ötesine geçemez... Dolayısıyla da son derece hızlı ve 'süper' özellikler taşıyan bilgisayarlar yapılabilse bile öğrenme' ve 'yaratma' özelliğine sahip 'yapay zeka'lı bir bilgisayar yapılamaz.
***
Bu durumda yapay zeka tartışmasına bağlı olarak gündeme gelen bir başka tartışma daha anlamını yitirir...
O tartışma da yapay zekaya sahip bir bilgisayarın 'duygu' olarak adlandırdığımız etkinliklere sahip olup olamayacağıdır...
Açıktır ki, bir 'alet'te'yapay zeka' olmazsa duygular da olamaz.
***
Ne var ki Descartes'in 'ikiciliğinden', yani insanın iki farklı tözden oluşan (düalist) bir yapıya sahip olduğu düşüncesinden tümüyle ayrılan bir yaklaşım, bu konuda farklı düşünmektedir...
Bu yaklaşım, 'monist', yani 'tekçi' bir nitelik taşıyan ve insanın esas olarak biyolojik, fiziksel ve kimyasal unsurlar ve onların karşılıklı etkileşimlerinden oluşan maddi bir varlık olduğunu savunan 'materyalist' yaklaşımdır...
Bu yaklaşıma göre, geçmişte insandan başka bir varlığın gerçekleştiremeyeceği düşünülen bir çok etkinliğin 'sırları' nasıl zaman içinde bilim tarafından çözülmüş ve bunlar yapay olarak gerçekleştirilmişse, 'bilinçli zeka' dediğimiz etkinlik de gelecekte gerçekleştirilebilecektir... Bu tez, ona bağlı 'duygusal' etkinliklerin de yapay zekaya sahip bilgisayarlar tarafından gerçekleştirilebilmesi ihtimalini içerir.
***
Kuşkusuz, bunlar henüz ilk adımlarını atmakta olan bilgisayar teknolojisi için uzak bir hedeflerdir...
Ancak, insanlık bu hedefe, farklı yollardan da olsa, çok eski zamanlardan beri erişmeye çalışmaktadır ve bundan vazgeçecek gibi de görünmemektedir...
Çünkü insan, doğanın ürünü olmakla birlikte, varlığını doğaya karşı mücadele etmek, onu yenmek ve doğanın en büyük yaratısı olan insan zihnini daha kusursuz bir biçimde yeniden yaratmak üzerine kurmuş yegane varlıktır.
***
İnsanlığın bu yöndeki çabaları modern bilimin henüz ilk adımlarını atmaya başladığı ve 'kimya' biliminin henüz 'simya' olmaktan kurtulamadığı çağlara kadar uzanır...
Simyacıların büyü ile kimyasal reaksiyonları bütünleştirerek küçük bir insan modeli, bir 'homunculus' yaratma çabaları ve Yahudi mitolojisinin hünerli din bilginleri tarafından yaratılan 'golem' efsaneleri ortaçağlardan bu yana insanların zihinlerini hep meşgul edegelmiştir...
Günümüzde bir çok bilgisayarın atıl parçalarını kullanarak süper bir bilgisayar yaratmayı amaçlayan bir 'blockchain projesi'ne 'golem' adının verilmiş olması da bunu göstermektedir.
***
Bu tür 'projeler', edebiyat eserlerine de konu olmuştur...
Bu eserlerin en ünlüsü, söz konusu projeyi gerçekleştirilebilir bir proje olarak gören ama bunun insanlığın başına öngörülemez belalar açabileceği uyarısını içeren 'Frankenstein' adlı romandır...
19 yaşında genç bir kadın olan Mary Shelley tarafından yazılan ve 1818 yılında henüz yazarı henüz 21 yaşındayken yayınlanan bu eser, hem yayınlanışının 200. yıldönümü olması hem de 'yapay' yollardan yaratılmış zeki bir varlığı konu alması nedeniyle günümüzde yeniden tartışma konusu haline gelmiştir.
(Devam edecek)
